✒️ امیرحسین حاجی علی، دانش آموخته کارشناسی تاریخ دانشگاه تهران

زمانی که در دوره کارشناسی برای تهیه گزارشی از مشاهیر مدفون در گورستان امامزاده عبدالله واقع در شهرری، به این مکان رفته بودم، قبل از ورود به صحن این گورستان، ابتدا از پشت نرده های فلزی، به محوطه بیرونی آرامگاه خاندان تیمورتاش نگاه کرده و با خود آرزو می کردم که ای کاش می توانستم به داخل این مقبره رفته و از نزدیک داخل آن را مشاهده نمایم.

پس از حدود سه ساعت گشت و گذار و جست و جو در این گورستان، هنگام خروج، گویا دست بر قضا، شانس و اقبال با بنده همراه بود و متوجه شدم شخصی درون محوطه این آرامگاه نشسته و به گیاهان و درختچه های داخل حیاط آب می دهد. از او تقاضا کردم تا اجازه دهد بتوانم داخل این آرامگاه را ببینم. پس از کسب اجازه، من با شور و شوق بی اندازه، قدم به داخل مقبره کسی می گذاشتم که روزگاری یکی از قدرتمند ترین مردان سیاست در تاریخ ایران معصر بود؛ عبدالحسین تیمورتاش.

تیمورتاش وزیر قدرتمند دربار و شخص دوم سلطنت پهلوی پس از رضاشاه بود. او این وزارت خانه را به بازوی قدرتمندی برای نظارت و چیرگی بر قوه مجریه و قوه مقننه تبدیل کرد.[۱] کسی که مغز متفکر اصلاحات و برنامه های نوسازی در دوره رضاشاه بود. نقل است که رضاشاه در اوایل سلطنتش، پس از برگزیدن او به وزارت دربار، به تیمورتاش گفته بود: «از امروز به بعد ما دو نفر ایران را اداره خواهیم کرد. کار های نظامی اش با من و کارهای سیاسی اش با تو».[۲]

تیمورتاش پس از رسیدن به مقام وزارت دربار، به مدت شش سال تا دوم دی ماه ۱۳۱۱ که از قدرت برکنار شد، مسئول سیاست خارجی دولت ایران و رییس هیئت مذاکره با دولت بریتانیا بود. ایجاد سیاست خارجی مستقل و ملی از خواسته ها و برنامه های اصلی حکومت رضاشاه بود. الغای کاپیتولاسیون، استقلال گمرکی ایران، احیای اقتدار ایران در خلیج فارس و اعاده حاکمیت بر جزایر ایرانی، روابط با همسایگان به خصوص دولت نوظهور عراق، قرارداد دارسی و مسئله نفت، از مهم ترین مناقشات و مسایل ایران در آن دوره بود.[۳]

تیمورتاش عاقبت قربانی توطئه انگلستان و شک و بدگمانی رضاشاه نسبت به آینده ولیعهد جوانش و بقای سلطنت پهلوی شد. او به اتهام ارتشا و اختلاس محاکمه و زندانی شده و در مهر ۱۳۱۲ شمسی در زندان قصر درگذشت و یا به عبارت دیگر کشته شد.[4] خانواده اش نیز به سرزمین خراسان تبعید شدند. سقوط و حذف تیمورتاش، تأثیری قاطع بر موقعیت هیئت ایرانی در جامعه ملل و سرنوشت نهایی مسئله نفت بر جای نهاد.[۵]

قتل او یادآور سنت دیرینه وزیرکشی در تاریخ ایران است. سنتی که نمایانگر تعارضات درونی ساخت قدرت و حکومت در ایران، به ویژه از روزگار سلجوقیان به بعد، بود و در عصر جدید عامل بیرونی و بیگانه بر آن افزوده شده و از آن بهره می جست.[۶] پس از شهریور ۲۰، خانواده تیمورتاش، به اعاده حیثیت از او و مجازات قاتلان پرداخته و ساختمان کنونی بر روی مزار کنونی او ساخته می شود.

تصاویر تیمورتاش و خانواده :‌ مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران و دانشنامه آزاد

تمامی تصاویر مقابر و آرامگاه خانوادگی تیمورتاش، متعلق به نگارنده است.

----------------------------------------------------------------

پی نوشت

۱- رحمانیان، داریوش، ایران بین دو کودتا، تهران، انتشارات سمت، چاپ چهارم تابستان ۹۵، ص ۹۰

۲- همان، ص ۹۰ و ۹۱

۳- همان، ص ۲۸۸

۴- همان، ص ۳۰۴

۵- همان، ص ۳۰۳

6- همان، ص 304