​شماره ۲۰ مردم‌نامه (بهار ۱۴۰۱) شامل گفتارهای متنوعی درباره تاریخ مردم است. تمرکز عمده این شماره بر پرونده‌ای است درباره جنگ‌آبه در فرهنگ مردم و چالش‌ها و مسائل و مشکلات حوزه آب در تاریخ ایران. پاره‌ای از مسائل مربوط به آب در مناسبات ایران با همسایگان - عثمانی و افغانستان - نیز در این پرونده مورد توجه و بررسی قرار گرفته است. در تاریخ اداری، به مرور و بررسی وضعیت حقوق بگیران از دوره مشروطه تا دوره رضا شاه پرداخته‌ایم. در  تاریخ شنیدن، مروری بر کلیات تاریخ ضبط در دوره رضاه شاه، تاریخچه کمپانی پته و ضبط‌های این کمپانی در ایران داشته‌ایم. و  در تاریخ اسناد مردم، سندی از نظمیه اصفهان درباره آمار زنان متکدی این شهر در سال ۱۳۰۵ خورشیدی را مورد بررسی قرار داده‌ایم. دیگر بخش‌های این شماره شامل گفتارهایی در حوزه تاریخ معماری مردم، تاریخ خوراک و آشپزی، زندگی‌نامه، کتابگزاری و وقایع اتفاقیه است.بخش تاریخ در ترازو نیز به گفتگو و بررسی انتقادی مسأله فراموش‌شدگی زنان در تاریخ‌نگاری ایران پرداخته است. با ما همراه باشید و تاریخ مردم را در مردم‌نامه بخوانید. 

​در گذشته، نزاع و زد و خورد بر سر آب، یکی از پدیده های رایج زندگی کشاورزان ایرانی بود که همواره زندگی روستانشینان را تهدید می‌کرد. درگیری­‌ها در فصل تابستان که مصادف با کم آبی بود، شدت می‌­گرفت و برخی اعمال نفوذها و حق­کشی‌­ها از سوی دولتمردان و میراب­ها و مانند آن­ها، بر شدت درگیری‌ها می‌­افزود. البته بحران آب بیشتر در مناطق خشک اتفاق می­‌افتاد. کمبود آب و حفر قنات یکی از مسائل مورد مناقشه بود. مناطقی چون یزد، قم و جنوب خراسان از جمله این مناطق بودند. بعد از انقلاب مشروطیت، مجلس شورای ملی به عنوان یکی از مراجع این شکایات درآمد.

​مناقشات و تنش‌های آبی بر سر حق آبه‎‌ها ، در میان کشاورزان همراه با حوادث تلخ و شیرین بوده است. این موضوع به طرق گوناگون در فرهنگ عامه بازتاب یافته است. گاه مناقشات به مرگ فرد یا افرادی منجر می‌­شد و چنان ادامه می‌‎یافت که به آیین خون‎بست خاتمه می‌‎یافت. در افسانه‎‌ها نیز معمولاً دیو ، راه آب را بر مردم می‌‎بندد و قهرمان باید با دیو بجنگد تا راه آب و نیز راه خود را برای رسیدن به وصال شاهزاده خانم باز کند. در لردگان به کسی که مدام بدنبال آبیاری باغ و مزرعه‎‌اش است ، بَقِ آبی  (قورباغه آبی) می‎‌گویند و به هر صورتی (درست یا نادرست) آب را بر او می‌‎بندند.

​مسأله رود هیرمند که نتیجه سیاست استعماری بریتانیا در جدایی افغانستان و سیستان از ایران بود ، علت العلل اختلافات ایران و افغانستان شناخته می‌شود. دلایل متعدد اقلیمی و سیاسی ، سبب شده که مسأله آب میان دو کشور لاینحل بماند. پس از کش و قوس‌های فراوان بالاخره دو کشور قرارداد ۱۳۵۱ه.ش/۱۹۷۳م را امضا کردند. در حالی‌که تصور می‌شد مسأله حل شده است ، تحولات سیاسی که در سال‌های ۱۳۵۸-۱۳۵۷ه.ش در دو کشور روی داد و درگیر شدن دو کشور در جنگ با عراق و شوروی و عدم بروز خشکسالی در این سالها به جز سالهای ۱۳۶۴-۱۳۶۲ ه.ش ، سبب شد دوباره مسأله در محاق فرو رود.

​شرکت­های ضبط گرامافن در دورۀ رضاشاه، اندک زمانی پس از انقراض سلسله قاجاریه و آغاز دورۀ پهلوی وارد ایران شدند و به ضبط آثار موسیقایی و گفتاری از ایرانیان پرداختند. شرکت پته در سال ۱۳۰۷ در دورۀ رضاشاه وارد ایران شده و صدوهشتاد و دو تراک صوتی از هنرمندان و موسیقیدانان ایرانی، منجمله آثاری ارزشمندی از زنان هنرمندِ ایرانِ آن روزگار ضبط کرد. ضبط‌­های این شرکت را باید از زمرۀ درخشان‌­ترین نقاط تاریخ صدا در ایران معاصر محسوب کرد، از آن حیث که برخی از نفیس‌­ترین آثار موسیقی در دورۀ رضاشاه را در اختیار مخاطبین کنونی قرار می­‌دهد.

​دورۀ قاجاریه از نظر گستردگی شمار حقوق‌بگیران، نسبت به ادوار پیشین منحصربه‌فرد و حائز اهمیت است. دفاتر رسمی ثبتِ حقوق‌بگیران نشان می‌دهد که در این دوره، طیف گسترده‌ای از مردم به صورت مستمر از حکومت حقوق دریافت می‌کردند. شاهزادگان و درباریان، اهل نظام و اهل قلم، علماء و سادات و خوانین و خواتین از جمله مهم‌ترین گروه‌هایی بودند که در این دوره با عناوین مختلفی مثل مواجب، مقرری و مستمری حقوق می‌گرفتند. از آنجایی که این حقوق‌ها پس از مرگ حقوق‌بگیران میان ورثۀ آنها تقسیم می‌شد، در دراز مدت، بر شمار حقوق‌بگیران افزوده شد و حکومت را با یک چالش اساسی مواجه کرد.

​از روزگار صفویان به بعد، ری با دربرداشتن حرم شاه‌عبدالعظیم دارای اهمیت مذهبی شد و از روزگار قاجاریان به بعد، در جایگاه کانون مذهبی تهران در حوادث سیاسی تأثیرات اساسی داشت. ری در دورۀ مشروطه، نقشی پررنگ در تکاپوی جریان‌های روشن‌گری ایفا کرد. حرم شاه‌عبدالعظیم با قداست و حرمت تاریخی‌اش، به علت نزدیکی‌ به تهران اهمیت ویژه‌ای یافت و محل دو بست‌نشینی مهم و پناهگاه مشروطه‌خواهان و آزاد‌اندیشان شد. بنابراین باغ صفائیه با قرار گرفتن در ری و میزبانی صاحب آن که پذیرای اندیشه‌های نو بود، محلی مناسب برای گردهمایی افراد منسوب به جریان روشن‌گری بود

​تاریخ‌نگاران و دیگر نویسندگان به روش‌هایی متفاوت از آلبوم‌ها و عکس‌های خانوادگی استفاده می‌کنند. با تحلیل بصری و استفاده از روش‌های ملهم از روانکاوی، برخی از پژوهشگران از عکس‌ها برای واشکافی مناسبات بین اعضای خانواده بهره می‌برند. ولی من استفاده از روش‌های تاریخ‌نگاران «اشیا روزمره» را پربارتر یافته‌ام ... عکس، به ویژه عکس‌های خانوادگی، به قول شری ترکل، اشیایی «خاطره برانگیز» هستد و جدایی‌ناپذیری اندیشه و احساس را در رابطه ما با اشیا برمی‌نمایند.

آنچه «تاریخ معماری مردم» یا «تاریخ مردم در معماری» را از دیگر اقسام تاریخ معماری ممتاز می‌کند ویژگی‌ای در موضوع، یا ویژگی‌ای در روش نیست؛ بلکه ویژگی‌ای در دیدگاه است. در نگاهی وسیع‌تر، می‌توان معماری را افزون بر محصول معماری، به عاملان معماری و مسیر معماری و همۀ ساز و کارهای مربوط به آن اطلاق کرد. مقصود از معماری مردم جستنِ عکس مردم و رنگ مردم در هر معماری‌ای است...در سخن مولانا شواهد بسیاری از بناهای عوام یا زندگی عوام در بناها هست؛ از جمله خانه و مسجد.

​کارگران هندی صنعت نفت ایران، نزدیک به نیم قرن شکل‌های گونه‌گون کاری را تجربه کردند. آنان با استخدام اجباری به عنوان کارگر  متعهد خدمت در زمان جنگ، کارگر آزاد روزمزد و یا کارگر استخدام شده با قرارداد‌های جمعی شکل گرفته بر اساس قوانین کار مستعمراتی، در صنعت نفت ایران جای گرفتند. با حفظ پس‌زمینه استعماری، هدف این پژوهش جز این نیست که گزارشی از کارنامه و زمانه این کارگران به دست دهد. اینکه بود و باششان، کار و زندگی‌شان چگونه بود و قبول و رد جامعه میزبان را چگونه برتافتند.

​​آثار تناولی شامل چند موضوع است که وی آنها را - که تقریبا در  همه آثارش مشترکند- در این بسترها به نمایش می‌گذارد. از آثاری که تناولی در ساخت و به تصویر کشیدن آن تلاش‌هایی کرده و آثاری را درباره آن خلق کرده، شیر است؛ که گاهی تنها و گاهی همراه با خورشید به کار رفته است. وی از این نماد یا به عبارتی دیگر از این عنصر تصویری در آثار مختلف تجسمی بهره برده است. شیر در فرهنگ و تاریخ ایران نقش بسیار پررنگی دارد. تصویر ۸ [بالا] یاد‌آور شیر‌های سنگی بختیاری است.

جنبش مشروطه زمینه انتشار جراید تخصصی طنز را در ایران فراهم کرد. پنج ماه پس از صدور فرمان مشروطیت، طنزنامه آذربایجان (بهمن ۱۲۸۵- آبان ۱۲۸۶ش.) منتشر شد که حامی‌اش ستارخان بود و الگویش طنزنامه مشهور ملانصرالدین ‌‌(۱۳۱۰-۱۲۸۵ش.) که آن سال‌ها در تفلیس منتشر می‌شد.‌مهم‌ترین مانع طنزنامه‌ها سانسور بود و طنزپردازان مجبور بودند همواره دست به عصا حرکت کنند. علی‌رغم محدودیت‌هایی مانند سانسور، طنزنامه‌ها علاوه بر ایجاد انبساط خاطر، تاثیر عینی قابل توجهی در جامعه داشتند.

​​سرقت به شکل‌های مختلف و با روش‌ها و شیوه‌های متفاوتی انجام‌ می‌شد. در واقع، سارقان برای ارتکاب سرقت روش‌های جدیدی اتخاذ می‌کردند و از آنجا که تکرار یک شیوه موجب آگاهی مردم و ناکارآمدی آن می‌شد، در طول تاریخ اسلام‌، تنوع و گوناگونی شیوه‌های سرقت دیده می‌شود. در دزدی‌های شهری، دزدی و سرقت از مغازه‌ها و دکاکین از شایع‌ترین نمونه‌های سرقت در ایران و جهان اسلام محسوب می‌شد... برخی از دکان دارها، برای ممانعت از سرقت، شب را در دکان خود سپری می کردند.