✒️ امیرحسین حاجی علی، دانش آموخته کارشناسی تاریخ دانشگاه تهران

عباس میرزا را می توان یکی از متفاوت ترین و خوشنام ترین رجال و سرداران عصر قاجاریه و حتی تاریخ ایران به حساب آورد. ولیعهد فتحعلی شاه قاجار؛ به عنوان مهم ترین و قابل ترین سردار نظامی پدرش؛ مأمور دفاع از سرحدات ایران در برابر هجوم روسیه تزاری، ایستادگی در برابر گستاخی های امپراتوری عثمانی، مقابله با نافرمانی امرای افغانی و حاکمان محلی خراسان بود. او که جان و جوانی اش را در جبهه های مختلف با دشمنان گذاشته بود، به دلیل تحلیل قوای جسمی و بیماری در سال 1249 قمری، در سرزمین خراسان دیده از جهان فروبست. پیکرش در رواق دارالحُفاظ؛ در حرم علی بن موسی الرضا امام هشتم شیعیان، به خاک سپرده شد.

به فرمان فتحعلی شاه، محمدعلی اصفهانی با خط نستعلیق بر روی سنگی از جنس مرمر، حکاکی و آن را  بر روی مزار عباس میرزا نصب کرد. این سنگ سالیان سال بر روی مزار عباس میرزا باقی بود تا اینکه پس از انقلاب 57، آن را به موزه مرکزی آستان قدس رضوی منتقل و بر پایین دیوار جانبی محل دفن، نام و سمت عباس میرزا را حک کردند. محل دفن او، امروزه در قسمت زنانه زائران آستان قدس قرار گرفته شده است.

متن روی سنگ مزار او بدین ترتیب است:

«الملک لله الواحد القهار. مضجع پاک و مرقد تابناک نواب رحمت و رضوان مآب ولیعهد دولت و نگهبان ملت سماء السمو جنه هلاک العدو الدهر، حثه الملک نایب السلطنه عباس میرزا طاب ثراه جعل الله الجنه مبوه له است. در عنفوان جوانی بمهارت فنون مرزبانی از میان اولاد خاقان خلدآشیان و سلطان رضوان مکان فتحعلی شاه قاجار کالشمس من بین نجوم و امتیاز و اشتهار داشت و به ولایت عهد و نیابت سلطنت اختصاص یافت. چندگاه در تختگاه دولت بامور رعیت و سپاه پرداخت و در حفظ ثغور و نظم امور مملکت آذربایجان مساعی جمیله بظهور رسانده در غزوات معاندین دین بفتوحات جلیله منصور گشت در ملک ایران مخترع قانون نظام شده در صنایع توپ و تفنگ و سایر اسباب جنگ اهتمام تمام نمود پس از آن بدفع مفاسد یزد و کرمان پرداخته بعد از تصفیه آن سامان برفع غوایل خراسان اقدام نمود باندک توجهی از قلع مفاسد داخله فراغت یافته بسد سلم خارجه مشغول گشت قلعه سرخس را که موطن طایفه ترکمان بود بقهر و غلبه و حرب مسخر کرده اسرای شیعه را خلاص نمود به تاریخ یازدهم جمادی الآخر سنه 1249 در ارض قدس مرحوم در این مکان شریف مدفون شد».

نکته ای قابل تأمل که باید به آن توجه داشت، رویکرد مثبت مسئولان آستان قدس رضوی نسبت به حفظ و یادآوری محل دفن صاحبان قبور شخصیت های تاریخی و مذهبی است. اگر سنگ قبری برداشته می شود، حداقل نام صاحب مزار را هر چند کوچک در محل دفن او می نویسند. چنین رویکردی در بین مسئولان سایر اماکن مذهبی نظیر آستانه مقدسه حضرت معصومه در قم و یا حرم حضرت عبدالعظیم در شهرری، بسیار نادر است.