نویسنده: مهدی نورمحمدی
نشر علم - ۱۳۹۹
کتاب «اخبار عارف قزوینی در مطبوعات از دوره قاجار تا عصر حاضر» توسط آقای مهدی نورمحمدی، در ششصد صفحه و در ده بخش اخیراً توسط نشر علم منتشر شده است. عارف قزوینی از مردمی ترین چهره‌های تاریخ معاصر موسیقی در ایران است. تولد مردم به عنوان سوژه مدرن و سیاست به معنای مدرن آن در موسیقی دستگاهی ایران با او آغاز می شود. از این رو، او فرزند راستین زمانه خویش و مشروطیت ایران بود. آثارش بارها توسط موسیقیدانان چیره دست در برهه های مختلف تفسیر و اجرا شدند.
.
نخستین بار تصانیفش توسط خوانندگان زن در اواخر عهد قاجاریه در ضبط های سال هزار و دویست و نود یک خورشیدی در طهران اجرا شدند. در دهه سی زنده یاد خالقی تفسیری متفاوت از تصانیف عارف را با ارکستر گل‌های رادیو ارایه کرد. در سال پنجاه و هشت نیز ارکستر استاد فرامرز پایور برخی از تصانیف ماندگار مردمی - سیاسی او را با تنظیم های درخشانی و با آواز زنده یاد استاد شجریان اجرا کرد.
در دوران ما نیز بارها آثارش اجرا شده است. همین نکات نشان از استمرار جایگاه خاص عارف قزوینی در دوران ما دارد؛ استمراری که مدیون پیوندی است که میان امر مردمی، سیاست و موسیقی ایرانی برقرار کرد و آن را از چنبره محافل خواص و درباریان خارج کرد و در راستای جنبش های مردمی و مضامین مدرن سیاسی قرار داد.
.
کتاب گردآوری شده توسط آقای نورمحمدی از دو جنبه بسیار مهم است: (۱) نخست اینکه عنوان کتاب به درستی نشان از اهمیت عارف تا دوره ما دارد؛ (۲) اهمیت دیگر مربوط است به تاریخ نگاری موسیقی ایران. تاریخ موسیقی در ایران با دو آفت مواجه است:(الف) سیطره کلان روایت هایی که امکان نقدشان نیست؛ (ب) تلقی سطحی بسیاری از اهل قلم در حوزه موسیقی که گردآوری مستندات را تاریخ موسیقی می پندارند.
شرح نکته نخست در این یادداشت نمی گنجد، اما در رابطه با نکته دوم باید با آنچه ایی. اچ. کار به نقل از هاوسمن گفته همصدا شویم: «دقت و صحت وظیفه است، نه فضیلت». از این رو، گردآوری هایی از این نوع راه را برای پژوهش های مسیله محور می گشایند. کتاب آقای نورمحمدی از جهتی مسیر را برای پژوهشگران سهل کرده و نقطه پایانی بر آن تلقی سطحی گذاشته، اما از سویی دیگر کار پژوهشگران موسیقی را دشوار کرده و آنها را در آغاز راهی قرار داده که پیمودن آن فقط با برخوردی خلاقانه با تاریخ موسیقی، میسر خواهد بود.
✒️پویا نکویی
فارغ‌التحصیل اتنوموزیکولوژی دانشگاه تهران
