تاریخ معاصر موسیقیِ ایران مملو است از محرومیت‌ها و مرارت‌ها برای زنده‌کردن این هنر و دمیدن روح در کالبد بی‌جان آن. تنی چند از اهل قلم در حوزه موسیقی، ایران را پهنه شعر و ادب و نه موسیقی به‌شمار می‌آورند و محرومیت‌ها و به حاشیه رفتن‌های موسیقی و فعّالان آن را گواهی در این راستا می‌دانند. فارغ از صحت چنین تصوری، کم نبودند افرادی که با به جان خریدن رنج و نامرادی‌های متعدد، ورقی عظیم را برگرداندند و طرحی نو در تاریخ موسیقیِ ایران درانداختند و به موسیقی حیاتی تازه بخشیدند.
حرکت موسیقی از حاشیه به متن در ایران معاصر آسان نبود، چرا که الزامش پایداری و استقامتی مضاعف در برابر منطق حداکثری جامعه ایرانی و تاریخ طولانیِ منع موسیقی در آن بود. حسین تهرانی یکی از این افراد صاحب نام است؛ ستاره‌ای درخشان در آسمان هنر موسیقی که ساز تنبک را از حاشیه هنر و اجتماع به متن آورد. چنانکه او خود می‌گفت تنبک‌صفری بود دست چپ اعداد که محسوب نمی‌شد، ولی او توانست آن را جابجا کند و به آن طرف اعداد منتقل کند.
در دوره قاجاریه ساز تنبک در میان مطربان کوچه و خیابان رواج داشت و از جانب اجتماع در معرض تحقیر و عتاب قرار داشت. در حوزه موسیقی کلاسیک ایرانی نیز سیطره از آن نوازندگان تار بود و خوانندگان؛ در مرحله بعد نیز سازهای سنتور، نی و کمانچه قرار داشتند. از این رو، تنبک و نوازندگانش در دوره قاجاریه یا مذموم بودند و یا به مؤلفه‌ای «جدی» تلقی نمی‌شدند. رفته‌رفته افق‌ها گشوده شد. تهرانی در این تغییر بی‌شک سخت تأثیرگذار بود و با رنج خود این ساز را به عنوان یکی از مهمترین ارکان موسیقی مبدل کرد.
پویا نکویی
فارغ‌التحصیل اتنوموزیکولوژی (موسیقی‌شناسی)، دانشگاه تهران
(نکته: کامل‌ترین پژوهش در رابطه با تاریخ تنبک در ایران، پایان‌نامه مانا پوراسماعیل، فارغ‌التحصیل رشته اتنوموزیکولوژی دانشگاه تهران است که در اسفند ۱۳۹۸ در گروه موسیقی دانشگاه تهران دفاع شده است.)
