✒️فاطمه کاملی، دانشجوی کارشناسی ارشد تاریخ ایران باستان دانشگاه تهران
ایرانیان برای نخستین بار در دورۀ صفویه با قدرت حاصل از وسائل نقلیۀ جدید روبرو شدند و آن زمانی بود که کشتی‌های مدرن پرتغالی، هرمز را به مدت 100 سال اشغال کردند و شاه عباس برای بازپس‌گیری این جزیره مجبور به کمک گرفتن از قوای دریایی انگلستان شد؛ زیرا لنج‌های ایرانی توان مواجهه با کشتی‌های مجهز به توپ را نداشتند. ضعف نیروی دریایی با وجود تلاش‌های نادرشاه افشار ادامه یافت به دورۀ قاجار رسید. برنامه‌های قائم مقام فراهانی و امیرکبیر برای خرید کشتی‌های جدید از انگلستان نیز با مخالفت این کشور روبرو شد.
اوج ناتوانی ایران در قوای دریایی در عقب‌نشینی ایران از محاصره هرات (1273 ه.ق) مشخص شد که علت آن حمله کشتی‌های انگلیسی به بندر بوشهر بود. در واکنش به این واقعه، علما از سراسر کشور رسائل جهادیه نوشتند و مردم را به جهاد دعوت کردند و حتی حاجی میرزا عسگری حسینی در رساله خود کمک گرفتن از دیگر فرنگیان و اسباب (کشتی و توپ) آنها را برای مقابله با بریتانیا مجاز دانست. شاید به علت همین شکست بود که زمانی‌که ناصرالدین شاه در سال (1301 ه.ق) دو کشتی پرسپولیس و شوش را از آلمان خریداری کرد مخالفتی از جانب علما با آن صورت نگرفت.
البته مدتی بعد در سال 1306 ه.ق. زمانی‌که ناصرالدین شاه فرمان آزادی کشتیرانی در کارون را صادر کرد و کمپانی انگلیسی برادران لینچ با کشتی‌های بخار خود در این رودخانه مشغول به کار شد، مخالفت‌هایی از طرف شیخ مِزعل و علمای شوشتر با این فرمان شکل گرفت و آنان خواستار تحریم شرکت از طرف مردم شدند.
علت این امر، حضور خارجیان در منطقه بود زیرا در همان زمان معین‌التجار بوشهری با خرید چند کشتی بخار شرکت ناصری را تاسیس کرده و در کارون مشغول به کار شده و مورد استقبال مردم نیز قرار گرفته بود.
گذشته از وسائط حملونقل آبی، از وسایل نقلیه جدید دیگر می‌توان به درشکه و کالسکه اشاره کرد که استفاده از آن در دوره ناصرالدین شاه رایج شد. در رساله شیخ و شوخ اثر میرزا حسن جابری انصاری، شوخ به طعنه به شیخ می‌گوید که روحانیون سوار شدن به درشکه و کالسکه را باعث انحطاط اسلام می‌دانند اما شیخ پاسخ می‌دهد که ایراد روحانیون بر این است که این کالاها صرفاً از غرب وارد می‌شوند و یک نفر از فرنگی مآبان اقدام به ساخت درشکه و کالسکه در ایران نکرده است.
البته علمایی چون سید ابوالقاسم امامی و شیخ فضل الله نوری خود، کالسکه داشتند و در استفاده از آن منعی نمی‌دیدند. به طوری‌که در همین زمان کمپانی واگن اسبی در تهران شروع به کار کرد و مورد استقبال مردم نیز قرار گرفت.
پرحاشیه‌ترین وسیلۀ نقلیۀ مدرن قطار و اساساً مسئله ورود راه‌آهن به ایران بود. یکی از اولین واکنش‌ها به آن مکتوب ملا علی کنی در رد قرارداد رویتر (1290 ه.ق) است. وی به وضوح علت مخالفت خود را تسلیم اموال و اراضی ایران از جمله معادن، رودخانه‌ها، جنگل‌ها و... به تبعۀ خارجی عنوان می‌کند و آن را مقدمۀ استعمار کشور، استخدام ایرانیان به عنوان کارکنان شرکت و خروج آنان از اطاعت دولت ایران و همچنین تسریع و تسهیل حملۀ نظامی قوای خارجی به پایتخت می‌داند اما با نفس راه‌آهن مخالفتی نمی‌کند بلکه آن را از این جهت که ممکن است مورد سواستفادۀ دشمن قرار بگیرد، نفی می‌کند.
با این حال پس از لغو قرارداد رویتر، در سال 1292 ه.ق طرح راه‌آهن سراسری دوباره مطرح گردید و این بار مورد استقبال روحانیون واقع شد. رسائل و استفتائات بیش از 13 تن از روحانیون موجود است که طرح راه‌آهن را موجب آبادانی شهرها، به کار گرفته شدن بیکاران، ارزان شدن قیمت مواد غذایی، سفر آسان مردم به پایتخت برای بیان مشکلات‌شان و مهمتر از همه افزایش زوار حرم حضرت معصومه و امام رضا می‌دانند و جواز به ساخت آن داده‌اند.
در رسائلی از شیخ محمدعلی تهرانی و ثقه الاسلام تبریزی نیز کشیدن راه، خط‌آهن، خرید کشتی‌های جنگی و ماشین از فرنگ، وظیفۀ دولت و از علل ترقی کشورهایی چون ژاپن و ایالات متحدۀ آمریکا شمرده شده است.
همچنین در رساله‌هایی از سیدجمال‌الدین اسدآبادی، مجدالاسلام کرمانی، سیدجمال‌الدین کاشانی و ملامحمدتقی فاضل کاشانی به طور کلی استفاده از کالای فرنگی و حتی سفر به فرنگ برای آموزش فنون و صنایع ایشان مجاز و حتی وظیفه مسلمانان عنوان می‌شود.
رواج دوچرخه در ایران در زمان احمدشاه رخ داد. و در ابتدا ملایان عامی و آخوندها مردم را از سوار شدن به آن منع می‌کردند زیرا معتقد بودند اجنه آن را هدایت می‌کنند. با این حال مراجع بزرگ حکمی در این رابطه نداده‌اند.
اتوموبیل نیز اولین بار در زمان مظفرالدین شاه وارد ایران شد اما استفادۀ عمومی‌تر از آن به دورۀ احمدشاه برمی‌گردد که به علت موفقیت مشروطه و نهضت مدرسه‌سازی انجمن معارف در دوره مظفری، مورد مخالفت واقع نگردید. زیرا روزنامه‌ها و مدارس جدید در همه جا به تبلیغ تکنولوژی‌های جدید و تأکید بر اهمیت آن برای اعتلای اسلام و مسلمین می‌پرداختند و از این جهت توانسته بودند روحانیون و قشر مذهبی را راضی به پذیرش این وسائل نمایند.
در زمینۀ هواپیما و بالن نیز به دلایل مشابه مخالفتی رخ نداد. اولین پرواز با بالن توسط حاج حسین آقا تهرانی در دوره ناصرالدین شاه (1293 ه.ق.) صورت گرفت. نخستین ورود هواپیما به ایران در سا‌ل‌های پس از مشروطه و توسط انگلیسی‌ها (1332 ه.ق.) انجام شد. اولین هواپیماهای نظامی نیز در سال 1301 ه.ش از آلمان و شوروی برای ایران خریداری گردید و در سال 1303 ه.ش. فرمان تشکیل نیروی هوایی صادر شد.
